BASA SUNDA

SEMANTIK

1.  Ambahan Semantik

Istilah semantik asalna tina basa Yunani nyaeta semantickos anu hartina ‘penting’, ngandung harti anu dirundaykeun tina kecap semainen hartina ‘nuduhkeun tanda’. Dina basa sunda mah sok disebut ‘tata harti’.

Semantik nyaeta bagian tina elmu basa anu ngulik jeung medar harti dina hiji basa, asal-usul, selang surup, parobahan, tur kamekaran harti.

2.  Harti

·            Watesan harti

Harti mangrupa eusi anu dikandung ku kecap atawa omongan; naon-naon anu dimaksud ku panyatur basa.

·            Aspek harti

Omongan manusa teh hakikatna ngandung harti anu  gumulung tina opat aspek, nyeta:

1)   Tema (jejer nu keur dicaritakeun)

2)   Rasa (harti disawang tina sikep panyatur kana tema)

3)   Nada ( harti disawang tina sikep panyatur ku pangregep)

4)   Amanat (maksud nu ditepikeun ku panyatur)

·            Warna harti

Harti dina basa, bisa dipasing-pasing jadi sababaraha warna, nyaeta:

harti leksikal nyaeta unsur-unsur nu mangrupa lambing barang, hal, objek, jste.

a.    Harti leksikal ngawengku dua bagian :

1)   Harti langsung : harti anu langsung nuduhkeun konsep nu tangtu tina objek. Conto: Manehna keur ngahampas kalapa. (harti langsung)

Anjeun ulah ngahampas ka kuring. (harti injeuman)

2)   Harti injeuman : harti anu teu langsung nuduhkeun objekna.

Conto: Heni teh di kelasna mah kaasup bentangna.

b.    Harti struktural nyaeta harti nu muncul balukar patepungna unsur-unsur basa. Harti structural aya dua rupa:

1)   Harti gramatikal: harti nu muncul balukar patepungna wangun-wangun gramatik (morfem, kecap, frasa, klausa, kalimah) dina wangun gramatik anu leuwih jembar. Conto:

Ka- + tincak = katincak hartina teu kahaja.

2)   Harti tematikal : harti anu muncul balukar museurkeun paniten jeung nekenkeun lentong kana salah sahiji unsur basa anu dipentingkeun. Conto:

Aya nu maot dilengkahan ucing hirup.

Aya nu maot / dilengkahan ucing hirup.

Aya nu maot dilengkahan ucing / hirup.

Aya nu maot dilengkahan /ucing hirup.

·       Parobahan harti

Aya  6 faktor panyabab robahna harti, nyaeta: linguistic, sosiologis, psikologis, historis, basa deungeun, jeung pangabutuh kana kecap anyar.

1)   Ngajembaran (generalisasi) nyaeta robahna harti kecap anyar anu ambahanana leuwih jembar batan harti kecap heubeul.

2)   Ngaheureutan (spesifikasi)

3)   Ngaluhuran (ameliorasi) nyaeta robahna harti kecap anyar anu ajena leuwih luhur batan hari kecap heubeul.

4)   Ngahandapan (pejorasi)

5)   Ngupamakeun (asosiasi)

6)   Matukeurkeun (sinestesia) nyaeta robahna harti kecap lantaran patukeurna pananggap antara dua anggota awak (indra) anu beda.

Pakeman Basa

a.    Babasan nyaeta ungkara winangun kecap (kantetann)natawa frasa anu susunana geus matokntur ngandung harti injeuman.

Conto: hampang birit, gede hulu, panjang leungeun, jsb.

b.    Paribasa nyaeta ungkara winangun kalimah atawa klausa anu kekecapan katut susunana geus matok , biasna ngandung harti babandingan minangka siloka lakuning hirup manusa.

Conto: mun diarah supana, kudu dipiara catangna.

c.    Gaya basa nyaeta rakitan basa anu dipake sangkan ngahudang pangaruh anu leleb kanu maca.

Conto: gaduh tanah ge mung satapak peucang.

d.   Rakitan lantip nyaeta susunan kecap anu dihartikeun ku kabiasaan make dadasar kalantipan.

Conto: Emh, bau nu keur ngagoreng bawang = nu bau teh lain nu ngagorengna tapi goreng bawangna.

e.    Kecap kiasan nyaeta kecapa anu hartina dipapandekeun ka harti kecap sejen, anu ngandung harti konotatif.

Conto:  ari geus maju mah, wani nincak sagala ka batur teh.

f.    Cacandran nyaeta panataan kana pasipatan tempat anu dibalibirkeun.

Conto: Sukapura ngadaun ngora, Bandung heurin ku tangtung.

g.    Uga nyaeta tujuman (prediksi) anu aya patalina jeung parobahan penting, babakuna parobahan kaayaan nagara.

Conto:sunda nanjung mun pulug (pertanda) geus turun ti Galunggung.

h.    Caturangga nyaeta pakeman basa anu nuduhkeun tanda-tanda pikeun mikanyaho hade gorengna watek kuda mun diingu.

Conto: Sumur bandung nyaeta watek kuda anu hade, matak loba rijki, tandana aya kukulincian dina tarang kuda.

i.     Candrasangkala nyaeta nyaeta kalimah atawa frasa anu ngandung harti panataan angka taun.

Conto: Panca pandawa ngemban bumi: 5521—1255 Saka—1333 masehi, ngadegna karajaan  pajajaran.

j.     Repok nyaeta tujuman anu aya patalina jeung cara nganyahokeun alus heunteun nasib dua jalmi nu rek rabi.

Conto: ma’na alus: ratu sabdaning pandita,padaringan kebek, sangga waringin, satria lalaku.

Ma’na goring: pisang punggel, lumbung gumulung, jueng tunggak kasemi.